Gaia-X to inicjatywa europejska mająca na celu stworzenie interoperacyjnej infrastruktury danych i usług chmurowych, która promuje suwerenność cyfrową w Europie. Celem Gaia-X jest stworzenie otwartego, bezpiecznego i zdecentralizowanego ekosystemu usług chmurowych i zarządzania danymi. Inicjatywa ma zapewnić europejskim przedsiębiorstwom, organizacjom i instytucjom większą suwerenność nad danymi oraz alternatywę dla dominujących obecnie dostawców chmury spoza Europy, takich jak Amazon Web Services (AWS), Microsoft Azure czy Google Cloud Platform, którzy obecnie mają około 70% rynku chmury w Europie.

Główne cele Gaia-x to

• większa suwerenność danych – zapewnienie użytkownikom pełnej kontroli nad ich danymi i decydowania o ich wykorzystaniu;
• standaryzacja usług chmurowych – stworzenia wspólnych zasad i standardów, które umożliwią interoperacyjność różnych dostawców chmury i usług danych. Pozwala to włączyć większe i mniejsze podmioty oferujące usługi chmurowe – łatwiej też zmienić dostawcę z uwagi na interoperacyjność co zwiększa konkurencję na rynku i jest korzystne dla klientów;
• zapewnienie otwartości i decentralizacja przestrzeni i centrów danych – system oparty jest na federacyjnej strukturze, co oznacza, że różni dostawcy mogą współpracować, przestrzegając tych samych norm;
• zwiększenie zaufania i transparentności – zbudowanie ekosystemu opartego na europejskich wartościach, takich jak ochrona danych, bezpieczeństwo i transparentność;
• wsparcie dla innowacji – umożliwienie firmom, szczególnie małym i średnim przedsiębiorstwom, tworzenia nowych modeli biznesowych opartych na danych.

Projekt ten został zainicjowany w 2019 roku przez Niemcy i Francję, a obecnie wspierany jest przez praktycznie wszystkie kraje europejskie, główne organizacje rządowe, przedsiębiorstwa i instytuty badawcze. Organizacja Gaia-X Association koordynuje rozwój ekosystemu i wyznacza wspólne i uniwersalne standardy techniczne.

Gaia-X opiera się na zdecentralizowanym modelu łączącym różnych dostawców usług chmurowych i użytkowników w transparentny sposób. Gaia-X stawia na połączenie różnych chmur, baz danych, serwerowni. Nie jest to zatem pojedyncza usługa chmurowa. To wręcz swoiste zaprzeczenie monopolu bigtech.

Inicjatywa Gaia-x rozwija zestaw specyfikacji i komponentów programowych zwanych Gaia-X Framework, które mają umożliwić wymianę danych i usług przy zachowaniu kontroli nad ich wykorzystaniem.

Inicjatywa obejmuje rozwój tzw. Gaia-X Federation Services (GXFS), które stanowią minimalne wymagania techniczne i usługi niezbędne do funkcjonowania federacyjnych ekosystemów Gaia-X.

Gaia-X tworzy społeczność składającą się z firm, instytucji badawczych i organizacji rządowych, które współpracują nad rozwojem i wdrażaniem standardów.

W Polsce funkcjonuje Hub Gaia-X od września 2021 roku. Jednak z uwagi na niskie zainteresowanie naszego rządu, aktywność bigtech oraz kilku polskich firm nie był on rozwijany. Według strony Gaia-X członkami z Polski jest jedynie PIIT oraz PCSS. Kojarzę, że członkami było Cloudferro, Oktawave czy Operator Chmury Krajowej. Niektóre firmy z Polski biorą udział w projektach między-krajowych np. IPCEI CIS (obecnie pod nazwą 8ra Initiative for Multi-Provider Cloud-Edge Continuum), który był dofinansowany z KPO. Udział biorą np. Atende Industries, CloudFerro, Oktawave, Phoenix Systems, jak i Politechnika Gdańska.

Inicjatywa Gaia-X ma na celu wzmocnienie europejskiej niezależności cyfrowej i konkurencyjności w obliczu dominacji amerykańskich i chińskich gigantów technologicznych. Dąży do stworzenia alternatywy dla istniejących platform chmurowych, jednocześnie promując europejskie wartości i standardy w zakresie ochrony danych i bezpieczeństwa.

Niektóre kraje, np. Hiszpania, wprost wpisały wykorzystanie Gaia-X w swoich krajowych strategiach cyfryzacji (link do strategii, strona 44 i 71 PDF). Należy też dodać, że Gaia-X nie wyklucza bigtech, a jedynie standaryzuje usługi chmurowe i ułatwia włączenie się mniejszym dostawcom chmury w rynek. Gaia-X pozwala też certyfikować usługi chmurowe np. w ten sposób by najbardziej krytyczne dane musiały znaleźć się na terenie UE i a usługi chmurowe były świadczone przez europejskich dostawców.

Polska powinna również wspierać rozwój Gaia-X i dokonać stosownych zapisów w Strategii Cyfryzacji do 2035 roku. Najważniejsze i najbardziej optymalne jest zapisanie standardów opracowywanych pod wdrożenie art. 33 Data Act w ISO/IEC i CEN-CENELEC/ETSI, z dodatkowym odwołaniem do certyfikacji Gaia-X. Warto dodać, że Data Act, który wchodzi w życie 12 września 2025 roku,  jest mowa od data space assessment i standardzie trusted data transactions.

Polska powinna również dążyć do przyjęcia certyfikacji usług chmurowych przez ENISA (EUCS) w ten sposób aby usługi krytyczne dla państwa mógłby świadczyć tylko podmiot zarejestrowany w Europie. Nie wyklucza to firm spoza Europy, gdyż mogą one założyć JV na terenie Europy z lokalnym podmiotem (np. Operator Chmury Krajowej) celem odcięcia się od zagranicznego prawa, które pozwala służbom specjalnym przeglądać nasze dane.

W ramach działań w Polsce powinniśmy zkategoryzować e-usługi i dane – jakie mogą potencjalnie trafić do dużych firm, a jakie powinny być świadczone przez podmioty w Polsce lub Europie. Dodatkowo powinniśmy rozwijać krajowe centrum przetwarzania danych, konsolidować swoje zasoby bo dziś w Polsce mamy ponad 200 rejestrów państwowych, ale też współpracować z rynkiem prywatnym realizując outsourcing i kontrakty do rynku. Powinniśmy też z punktu widzenia e-usług wdrożyć szynę danych łączącą wszystkie rejestry w państwie czyli estoński X-roads oparty na open-source. W Polsce był pomysł realizacji tego projektu jako Platforma Integracji Usług i danych (PDF) jednak po odejściu z rządu Minister Cyfryzacji Anny Streżyńskiej projekt został błędnie zatrzymany przez Ministra Cyfryzacji Marka Zagórskiego. Gdybyśmy go wdrożyli to bylibyśmy w innym otoczeniu, gdyż z punktu widzenia obywatela czy biznesu wystarczyłoby raz podać administracji swoje dane, a pozostałe e-usługi czy rejestry korzystałyby z już przekazanych danych. Wszystkie rejestry były by spięte ze sobą.

Cała inicjatywa Gaia-X wpisuje się też w przestrzenie danych (data spaces), które mają wspierać wymianę danych pomiędzy podmiotami co zwiększy innowacyjność w gospodarce (np. pozwoli wytrenować AI na nowych danych) i ją lepiej zautomatyzować (np. API na potrzeby składania i przetwarzania zamówień).

Sam ekosystem przestrzeni danych też jest bogaty w interesariuszy, akty prawne czy obszary danych.

W 2024 roku udało mi się spotkać podczas World Economic Forum w Davos z głównymi przedstawicieli ekosystemu i zachęcić ich do zrealizowania 3. corocznego sympozjum (DSS) w Warszawie z uwagi na prezydencję Polski w Radzie EU. Odbędzie się ono w dniach 11-12 marca 2025 r w Hotelu Hilton i razem z 17. edycją Forum Gospodarczego TIME stanowi ICT WEEK. Zachęcam z tej okazji do rejestracji na DSS oraz 17. edycję FG TIME. Będzie to dobry moment do nowego otwarcia tej inicjatywy w Polsce.

Pisząc o Gaia-X nalezy wspomnieć i o innych organizacjach. Oprócz Gaia-X działa również organizacja European Alliance for Industrial Data, Edge and Cloud. W przeciwieństwie do Gaia-X jest jednak ona ograniczona wyłącznie do europejskich dostawców.

By dopełnić obrazka poniżej załączam osiem slajdów na temat GAIA-X jakie uzyskałem od organizacji w 2024 roku.