Poniżej zestawienie głównych błędów informatyzacji kraju oczami posła PiS Jarosława Zielińskiego (Poseł na Sejm IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji, sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki (w latach 2005–2006) i Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji (w latach 2006–2007 i 2015–2019)).

Główne błędy podczas informatyzacji

• Brak strategii i synchronizacji projektów informatycznych
  • Przez sześć pierwszych lat rządów koalicji PO-PSL nie było żadnej spójnej strategii informatyzacji państwa. „Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa” został przyjęty przez rząd dopiero w 2014 roku i do dzisiaj w wielu obszarach nie jest w praktyce stosowany. Ministerstwa kierują się zasadą „wolnoć Tomku w swoim domku”. Realizują swoje pomysły, bez koordynacji, bez szukania efektów synergii w skali kraju, co prowadzi do dublowania części prac, oraz nie uwzględniania efektów projektów innych Ministerstw. Dobitnym przykładem jest brak możliwości posługiwania się profilem zaufanym, sztandarowym projektem MAiC, w rozwiązaniu e-Deklaracje będącym sztandarowym projektem MF, czego konsekwencją jest brak możliwości składania deklaracji podatkowych przez ePUAP
• Nieprzemyślane zakupy bardzo drogiej infrastruktury
  • Ministerstwa na wyścigi kupują drogie rozwiązania z zakresu infrastruktury IT, które nie są uzasadnione skalą realizowanych projektów, a na serwis których w przyszłości potrzebne będą potężne środki finansowe z budżetu, już bez dofinansowania unijnego. Zazwyczaj decyzje takie wynikają z faktu dostępności środków unijnych, łatwości przeprowadzenia
    takich zakupów i zmasowanego lobbingu dużych koncernów, które często metodami korupcyjnymi nakłaniają do przeszacowywania inwestycji w twardą infrastrukturę IT (najczęstsze usprawiedliwienie: a nuż się kiedyś przyda…). Prowadzi to do bezmyślnego wyścigu w wydatkowaniu funduszy unijnych na kosztowną infrastrukturę, która staje się
    celem samym w sobie.
• Wielokrotne zamawianie tych samych produktów pod różną nazwą
  • Efektem patologicznych mechanizmów korupcyjnych, a także braku skoordynowanej i długoterminowej wizji rozwoju systemów IT w administracji publicznej jest wielokrotnie zamawianie tych samych elementów – np. w ramach pl.ID: nigdy nie wdrożona aplikacja ZMOKU (zamówiona w Sygnity za blisko 40 mln zł) i tożsama z nią aplikacja ŻRÓDŁO (zamówiona w COI w pakiecie z SRP za 121 mln zł).
• Uprzywilejowanie największych firm
  • Urzędnicy mając do dyspozycji duże pieniądze na informatyzację starają się „wymyślić” duże projekty tak, aby łatwo i szybko te pieniądze wydać. Ponadto Ministerstwa błędnie założyły, że duże projekty mogą wykonać i „integrować” tylko duże korporacje, najlepiej z doświadczeniem międzynarodowym. Doprowadziło to do sytuacji gdzie spośród wszystkich ponad 40 projektów informatycznych dofinansowanych z UE w latach 2007-2015, aż 17 projektów opiewa na kwoty powyżej 100 mln zł, a zaledwie 5 projektów na kwoty poniżej 20 mln zł. W oczywisty sposób sytuacja ta faworyzuje wielkie międzynarodowe koncerny. Efektem jest uzależnienie administracji publicznej od dużych firm informatycznych, bezkarnie windujących ceny. Spektakularnym przykładem jest umowa Ministerstwa Finansów z Sygnity opiewająca na ponad 230 mln. zł, która obejmuje trzy projekty dofinansowane z UE (e-Rejestracja, e-Podatki i e-Deklaracje2), gdzie MF jest zakładnikiem jednego wykonawcy, pomimo naliczenia milionowych kar umownych, opóźnień i nieterminowego dostarczenia produktów projektu.
• Kosztowne doradztwo w projektach – na co właściwie wydawane są te pieniądze?
  • Doradztwo zewnętrzne w prowadzonych projektach informatycznych stanowi bardzo poważną cześć ich budżetów – od kilku do kilkunastu procent. Umowy doradcze w żaden sposób nie zapobiegły problemom realizacyjnym w tych projektach (opóźnienia, zmiany zakresu), ani nie poprawiły jakości tworzonych rozwiązań (błędy w działaniu, brak ergonomii). Co więcej – sytuacja wygląda najgorzej w projektach o największej skali doradztwa zewnętrznego, gdyż umowy doradcze w praktyce rozmywają odpowiedzialność za realizację projektów. Jest to źródło łatwych pieniędzy za nic dla dużych koncernów IT. Bardzo niebezpiecznym efektem korzystania administracji państwowej z usług doradczych jest obniżenie jej potencjału merytorycznego – urzędnicy nie muszą się już znać na tym co robią i zamawiają, gdyż mają od tego firmy doradcze.
• Informatyzacja bałaganu biurokratycznego
  • Projekty informatyczne są definiowane w taki sposób aby odzwierciedlić 1:1 stare procedury i rozwiązania, opracowywane jeszcze w dobie papierowego obiegu dokumentów. Takie podejście pomija istotny aspekt modernizacyjny projektów informatycznych, a powstające rozwiązania są „kulawe” i nie wykorzystują możliwości dzisiejszych technologii IT.
• Marginalizacja inwestycji w B+R
  • Realizowane dotychczas projekty informatyczne pomijają zupełnie kwestie rozwoju lokalnych, polskich kompetencji technologicznych. Ministerstwa zamawiają drogie, dobrze wypromowane rozwiązania międzynarodowych koncernów IT zapominając o wspieraniu i rozwoju krajowego potencjału i rodzimych technologii.

Wyprowadzenie informatyzacji administracji państwowej z zapaści, w której obecnie się znajduje wymaga kompleksowego przebudowania struktur zajmujących się rządową informatyką i projektami informatycznymi w resortach. Podstawową sprawą jest skończenie z chaosem decyzyjnym i realizacyjnym, oraz zapewnienie rzeczywistej współpracy i koordynacji działań w obszarze informatyzacji. Koncepcja organizacyjna struktur państwa odpowiedzialnych za informatyzację i cyberbezpieczeństwo powinna wynikać z przyjęcia na poziomie rządu kilku kluczowych pryncypiów:

• Działania związane z informatyzacją i cyberbezpieczeństwem we wszystkich obszarach administracji publicznej koordynuje na poziomie centralnym Pełnomocnik Rządu do Spraw Informatyzacji i Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni RP (Pełnomocnik RzIBC), który
  jednocześnie kieruje pracami Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji i Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni RP (KRMCiBC);
• Pełnomocnik RzIBC blisko współpracuje z urzędami i ciałami doradczymi przy Prezydencie RP, w tym Narodową Radą Rozwoju i Biurem Bezpieczeństwa Narodowego
• Ważną kwestią jest odpowiednie umiejscowienie Pełnomocnika RzIBC w strukturze administracji rządowej. Ze względu na ponadresortowy charakter działań w obszarze informatyzacji i bezpieczeństwa cyberprzestrzeni RP, oraz konieczność ścisłej koordynacji tych działań pomiędzy resortami, Pełnomocnik RzIBC zostanie umiejscowiony bezpośrednio w strukturze Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Nadanie odpowiedniej rangi i umocowania Pełnomocnika pozwoli Rządowi na realizowanie jednolitej i spójnej strategii informatyzacji państwa, oraz skoordynowane i skuteczne zabezpieczenie cyberprzestrzeni Polski
• Przy wybranych, kluczowych resortach, powstaną silne kompetencyjnie Rządowe Ośrodki Informatyki (ROI), które w pierwszym, przejściowym okresie swego funkcjonowania będą podległe tym resortom i których praca będzie dodatkowo koordynowana przez
  Pełnomocnika RzIBC. W drugim, docelowym etapie sieć ROI zostanie przekształcona w jednolitą Rządową Agencję Informatyczną (RAI), na wzór rozwiązań przyjętych w Wielkiej Brytanii czy USA. Proces tworzenie RAI w dwóch etapach wynika przede wszystkim
  z konieczności zapewnienia ciągłości realizacji projektów informatycznych, prowadzonych obecnie przez resorty, oraz potrzeby stopniowego przygotowywania Ministerstw do współpracy z RAI.
• Rządowe Ośrodki Informatyki będą dedykowane do świadczenia usług i wykonywania zadań związanych z informatyzacją i cyberbezpieczeństwem na rzecz nadzorujących je Ministerstw, będą także zobowiązane do wzajemnego współdziałania w ramach międzyresortowej Sieci Rządowych Ośrodków Informatyki. Ministerstwa, dla których tworzenie ROI byłoby nieuzasadnione ekonomiczne będą w zakresie informatyzacji i cyberbezpieczeństwa obsługiwane przez ośrodki innych Ministerstw
• Rządowe Ośrodki Informatyki będą prestiżowymi kuźniami talentów przyciągającymi zdolnych polskich informatyków, na poziomie operacyjnym będą one funkcjonować w oparciu o metody zwinne (Agile) i będą zarządzane z wykorzystaniem koncepcji szczupłego
  zarządzania w administracji publicznej (Lean government)
• Dyrektorzy poszczególnych Rządowych Ośrodków Informatyki będą stanowić stałe ciało doradcze w ramach KRMCiBC

Konieczne zmiany w realizacji przedsięwzięć informatycznych

Równolegle z pilną przebudową struktur organizacyjnych państwa odpowiedzialnych za realizację przedsięwzięć informatycznych konieczna jest fundamentalna zmiana podejścia do realizacji projektów IT. Wyeliminowanie opisanych wcześniej patologii wymaga wprowadzenia
nowych zasad zarządzania:

• Długookresowa strategia informatyzacji dla każdego obszaru administracji publicznej
  • W każdym obszarze administracji publicznej powstanie długookresowa strategia informatyzacji z określonymi priorytetami działań, skoordynowana ze strategią w innych obszarach i regularnie aktualizowana.
• Zaprzestanie bezmyślnego wydawania pieniędzy unijnych
  • Każdy nowy projekt informatyczny będzie uruchamiany dopiero po potwierdzeniu jego celowości i korzyści, ze szczególnym uwzględnieniem tworzenia nowych miejsc pracy w Polsce. Przy podejmowaniu decyzji o zakupie infrastruktury IT będą uwzględniane pełne koszty inwestycji, wraz z i utrzymaniem serwisowym w okresie pogwarancyjnym
• Ułatwienia w dostępie do projektów informatycznych dla polskich firm IT
  • Duże przedsięwzięcia zostaną podzielone na mniejsze projekty tak, aby małe i średnie polskie firmy informatyczne miały szansę ubiegać się o udział w tych projektach. Dzięki nowej strukturze finansowania projektów, wspierane będą inwestycje w polskie firmy IT, tworzące rodzime rozwiązania. Warunki udziału w przetargach zostaną złagodzone, tak aby także mniejsze podmioty mogły uczestniczyć w rynku zamówień publicznych.
• Egzekwowanie rzetelności w realizowaniu zleceń na rzecz administracji publicznej
  • Musimy skończyć wreszcie z patologią pozwalającą wykonawcy, który poniósł spektakularną klęskę w jednym projekcie ubiegać się praktycznie bez przeszkód o kolejne zamówienia publiczne. Rynek zamówień publicznych musi zostać oczyszczony z nierzetelnych wykonawców.
• Zakaz zawierania umów doradczych przez administrację publiczną
  • Należy jak najszybciej odbudować merytoryczne kompetencje w ramach struktur administracji publicznej. Pracownicy instytucji publicznych zajmujący się informatyzacją muszą w oparciu o zdobyte doświadczenia, wiedzę i najlepsze praktyki dostępne na rynku, być ekspertami w swoich dziedzinach.
• Jakość danych i referencyjność rejestrów państwowych priorytetem
  • Dla powstania wartościowych usług publicznych niezbędne są rzetelne, aktualizowane na bieżąco dane zgromadzone w rejestrach. Z tego powodu jednym z priorytetów jest jak najszybsze doprowadzenie do pełnej referencyjności rejestrów państwowych, co umożliwi uproszczenie i obniżenie kosztów funkcjonowania wielu polskich rozwiązań informatycznych

Rola dofinansowania projektów informatycznych ze środków unijnych

Aby wyeliminować obecne patologie rynku zamówień publicznych, oraz umożliwić realizację opisanych planów na najbliższe lata zasadniczo musi się zmienić podejście administracji państwowej do wykorzystywania środków unijnych. Umiejętne zarządzanie funduszami unijnymi w połączeniu z realistyczną strategią informatyzacji daje prawdziwą szansę utworzenia w Polsce tysięcy nowych miejsc pracy w wysokorozwiniętych sektorach gospodarki opartych na szeroko pojętej informatyce. Nie na darmo polscy informatycy są uważani za jednych z najlepszych na świecie, należy tylko stworzyć im w kraju nad Wisłą warunki do rozwoju i samorealizacji. A zatem jaka powinna być rola
środków unijnych w rozwoju polskiego sektora informatycznego?

• Dofinansowanie unijne nie może być głównym determinantem dla uruchamiania nowych projektów informatycznych, ale wyłącznie uzupełnieniem finansowania
• Fundusze unijne powinny być inwestowane przede wszystkim w projekty wspierające rozwój polskich produktów i technologii, zwłaszcza w realne podniesienie innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw
• Do polskich firm i jednostek naukowo-badawczych musi zostać skierowana szeroka gama programów w celu rozwoju i wprowadzenia na rynek nowych produktów informatycznych „made in Poland”. Promowane będą projekty realizowane przez podmioty bądź grupy podmiotów dysponujące potencjałem sprzedaży, w tym ekspansji na rynki zagraniczne.
• Fundusze unijne zostaną skierowane m.in. do stymulowania innowacyjnych projektów opartych o dostęp do rejestrów i systemów informatycznych państwa. Wykorzystanie informacji publicznej oraz danych udostępnianych przez referencyjne rejestry państwowe
  jest szansą na rozwój nowych, potrzebnych e-usług
• Wykorzystanie środków unijnych musi uwzględniać pełne koszty serwisowania tworzonych rozwiązań, co ma zapobiec kupowaniu na wyrost, drogich rozwiązań informatycznych

Przykłady kluczowych projektów informatycznych na najbliższe lata

• Naprawa i pełna referencyjność Systemu Rejestrów Państwowych (SRP) – projekt kluczowy, w szczególności w zakresie rejestru PESEL. Naprawa SRP obejmuje także konsolidację rejestrów państwowych w celu uproszczenia architektury systemów
  informatycznych państwa, zwiększenia interoperacyjności i uzyskania oszczędności w eksploatacji.
• Dostęp do rejestrów państwowych dla komercyjnych rozwiązań – rozwój interfejsów dostępu do otwartych danych publicznych i rejestrów państwowych (dostęp tylko po uzyskaniu homologacji), w celu stworzenia nowych e-usług, oraz wykorzystania
  kreatywności polskich start-up’ów przy tworzeniu rozwiązań, korzystających z referencyjnych rejestrów państwowych.
• Cyfrowe poświadczenie tożsamości – projekt, który pozwoli wreszcie w pełni odblokować załatwianie spraw urzędowych przez Internet, oraz usprawnić elektroniczny obrót gospodarczy
• Rejestr usług medycznych z Internetowym Kontem Pacjenta – dokończenie tego zaniedbanego projektu stanowi podstawę dla modernizacji i uszczelnienia polskiego systemu opieki zdrowotnej.
• Rozwój i uproszczenie systemu e-podatków – modernizacja systemów elektronicznej obsługi podatków, ścisłe powiązana z planowanym, gruntownym uproszczeniem prawa podatkowego, tak aby kontakt obywateli z fiskusem stał się łatwy i przyjazny
• Rejestry geodezyjne i rolne – zapewnienie referencyjności i spójności rejestrów, które stanowią kluczowy element wielu dziedzin gospodarki i są niezbędne dla sprawnego zarządzania gruntami, w tym kontroli obrotu polską ziemią i ochrony przed niekontrolowanym jej wykupem przez obcy kapitał
• Antywirus „made in Poland” – pod patronatem MSWiA uruchomione zostaną prace nad stworzeniem i komercyjnym wykorzystaniem polskiego oprogramowania antywirusowego. Umożliwi to aktywną ochronę polskich systemów informatycznych przed szeroko pojętym
  szpiegostwem.
• ENIGMA 2.0 – pod patronatem MON i MSWiA odbudowany zostanie polski potencjał intelektualny w zakresie kryptografii, stworzone zostaną polskie aplikacje i urządzenia szyfrujące, gwarantujące poufność przechowywania i przesyłania danych
• Elektroniczny dowód osobisty – MSWiA wprowadzi elektroniczne dowody osobiste z funkcjonalnością kwalifikowanego podpisu elektronicznego, zgodnie z obecnymi standardami międzynarodowymi.
• Digitalizacja procedur Policji – Policja, oraz służby mundurowe zostaną wyposażone w nowoczesne, bezpieczne systemy pozwalające na usprawnienie ich codziennej pracy z wykorzystaniem elektronicznych narzędzi (np. rejestrowanie składanych zeznań za pomocą systemów rozpoznawania mowy), co ograniczy biurokrację i odblokuje zdolności działania operacyjnego
• Zintegrowany system zarządzania kryzysowego – uporządkowane i zintegrowane zostaną systemy informatyczne obsługujące procesy dowodzenia i koordynacji działań służb odpowiedzialnych za zarządzanie w sytuacjach klęsk żywiołowych

Prezentowany materiał pochodzi z 2015 roku i był prezentowany na konwencji programowej PiS.

Ile z tego zrobiono? Jak tworzone były projekty w latach 2015-2021? Jak tworzony jest program wydatkowania środków unijnych w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO | Eu Recovery Fund) czy Budżetu UE (MFF na lata 2021-2027)? Cóż, można odkurzyć dokument z 2015 i powiedzieć…. wciąż aktualny.